31 Mart 2017 Cuma

Tozlanma

Yetişmiş tozcuğu erkəkcikdən dişiciyin ağzına düşməsinə tozlanma deyilir. Yəni tozlanma nəticəsində tozcuqlar dişiciyin ağızcığına düşür.
Tozlanma əsasən iki cür olur:
 1.Öz-özünə tozlanma-Eyni çiçəkdəki tozcuğun həmin çiçəyin dişiciyinin ağızcığına düşməsinə deyilir.(buğda,arpa ,noxud ,kətan, pomidor)
Əsas əlamətləri

  • Bu tip tozlanmanın olması üçün bir çiçəyin erkəkciyi və dişiciyieyni anada yetişməlidir.
  • Eynicinsli bir çiçəkdə yumurtacıq və tozluğu müxtəlif vaxtda yetişdirərərk öz-özünə tozlanmanı əngəlləyə bilər.
  • Öz -özünə tozlanan bitkilərin növ sayı çarpaz tozlanan bitkilərin növ sayından azdır. 
  • Öz -özünə tozlanma çox vaxtı çiçəklər açmazdan öncə baş verir.
  • Öz -özünə tozlanma həm təsərüffat həm də gələcək nəsil üçün zərərlidir.
  • Belə bitkilrədə get gedə cırlaşma getdiyindən məhsuldarlıq aşağı düşür,ona görə də onları vaxtaşırı süni tözlandırma apararaq məhsuldarlığı artırırlar.

 2.Çarpaz tozlanma-Tozcuğun bir çiçəyin erkəkciyindən digər çiçəkdəki dişiciyin ağzına düşməsinə deyilir.( çovdar, qaraba.şaq , yonca ,yerkökü, çiyələk, moruq, albalı, alma) 
3 formada baş verir.
Küləklə-belə bitkilərin çiçəkləri xırda görkəmsiz ,ətirsiz,nektarsız olur.Tozcuq hüceyrələri çox yüngül olduğundan uzaq məsafələrə gedir.Belə tozlanan ağac və kol bitkiləri ya yarpaqlar açılanadək,ya da yarpaqlar acılan vaxtı çiçəkləyir.(fındıq,qoz,palıd,qarğıdalı küləklə tozlanır)
Həşəratlara-belə bitkilərin çiçəkləri ikicinsli,tozcuqları yapışqanlı və üzəri çıxıntılı olur. Çiçəkləri iri olur,bəzən nektar  və tozluqlar açıqda yerləşir.(qurdağzı bitkisi)
Heyvanlar və quşlarla-məsələn kolibri quşları vasitəsilə


Süni tozlanma-isə insan tərəfindən təsərrüfat əhəmiyyətli bitki sortları yaratmaq üçün aparılır.
Tozlanma nəticəsində tozcuqlar dişiciyin ağızcığına düşür.
Ağızcıqda olan qabarcıqlar (albalıda) və ya tükcüklər (çovdarda), tozcuqları tutub saxlayır.Tozcuq ağızcığın ifraz etdiyi mayedə cücərir və tozcuq borucuğu əmələ gətirir. Borucuq böyüməkdə davam edir, sütuncuğun içərisinə doğru uzanır və yumurtalığa çatır.Tozcuq borucuğu yumurtalığa çatan zaman onun ucunda iki ədəd kiçik hüceyrə olur. Bunlara spermilər deyilir. Yumurtalıqda da (rüşeym kisəsində) mayalanmada içtirak edan iki hüceyrə vardır. Bunlardan biri (yumurta hüceyrəsi ) tozcuq girəcəyinin qarşısında, digər isə mərkəzdə yerləşir. Spermilərdən biri yumurta hüceyrəsinin nüvəsi ilə, digər isə mərkəzi hüceyrənin nüvəsi ilə qovuşur, beləliklə mayalanma baş verir . Bitkilərdə bu cür mayalanma  ikiqat mayalanma adlanır. Bu proses, yəni iki spermidən birinin yumurta hüceyrəsilə , digərinin mərkəzi hüceyrə ilə mayalanması prosesi ilk dəfə 1898-ci ildə rus alimi S.Q.Navaşin  tərəfindən müəyyən edilmişdir. 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder