Zülalların əsas quruluş vahidi aminturşulardır.Zülallarda ribasomlarda sintez olunur.Qeyd etmək lazımdır ki, bakteriyadan insana qədər bütün canlıların zülalları, aminturşuların eynilə 20 növündən ibarətdir.
İnsan orqanizmində 5 mln tip zülal var.Onlar həm bir- birindən həm də digər orqanizmin zülallarından fərqlənirlər.
Zəncirdə zülallaı hissə ilə yanaşı qeyri-zülalı hissə də olan zülallar proteidlər adlanır.(məs hemoqlobin zülalında hem qeyri zülal,qlobin isə zülaldır)
Zülalların qurluşu
Zülalların əsas quruluş vahidi-monomerləri aminturşulardır.
Aminturşularaın xüsusiyyətləri
Zülallar adətən yumaq(qlobula) və ya sapşəkilli (fibril) formada olur.Zülal malekulu bir neçə quruluş səviyyəsində olur.
1.Birincili və ya ilkin qurluş-amin turşuların birləşərək əmələ gətirdiyi xətti və ya zəncirvarı qurluşdur.
2.İkincili quruluş-zəncirin spiral halında burulması nəticəsində yaranır.Aralarında hidrogen rabitəsi yaranır.
3.Üçüncülü qurluş-zülal malekullarının burularaq daha mürəkkəb forma almasıdır.Aralarında hidrofob rabitəsi var.Zülalların əksəriyyəti öz bioloji rolunu 3lü qurluşa malik olduqdan sonra oynayır.
4.Dördüncülü qurluş- Üçüncülü qurluşa malik bir neçə zülal zəncirinin birləşməsi hesabına baş verir.Bu qurluşda olan zülaların tərkibinə adətən qeyri- zülalı komponent daxildir.(məs: hemoqlobin)
Zülalların funksiyaları
İnsan orqanizmində 5 mln tip zülal var.Onlar həm bir- birindən həm də digər orqanizmin zülallarından fərqlənirlər.
- albuminlər (suda həll olur),
- qlobulinlər (neytral duzların məhlulunda həll olur),
- prolaminlər (spirtdə həll olur),
- qlyutelinlər (zəif qələvi məhlulunda həll olur),
Zəncirdə zülallaı hissə ilə yanaşı qeyri-zülalı hissə də olan zülallar proteidlər adlanır.(məs hemoqlobin zülalında hem qeyri zülal,qlobin isə zülaldır)
Zülalların qurluşu
Zülalların əsas quruluş vahidi-monomerləri aminturşulardır.
Aminturşularaın xüsusiyyətləri
- Təbitətdə 150 dən çox amin turşu var.
- Bitkilər üçün vacib olan amin turşuları CO2,su ammonyakdan sintez olunur.
- Heyvanlar isə qida və ətraf mühitdən mənimsəyirlər.
- Onlar vitaminlərin,antibiotiklərin,hormonların,alkaloidlərin və s yaranmasında iştirak edirlər.
- Bütün aminturşular üçün (prolin müstəsnalıq təşkil edir) xarakter olan ümumi əlamət, onların tərkibində sərbəst karboksil qrupunun, sərbəst amin qrupunun, karbon atomuna birləşmiş və yan zəncir adlanan müəyyən R-qrupunun olmasıdı
- Amin turşular birləşərək zülal malekulunu polipeptid zəncirini yaradırlar.
- Zülalın əmələ gəlməsində n sayda amin turşu iştirak edirsə,onda n-1 malekul su ayrılır.
- Birləşən amin turşular arasında peptid rabitə adlanan kovalent rabitə yaranır.
- Hər bir amin turşu halqasının uzunluğu 0,35-0,37 nm dir.
Zülallar adətən yumaq(qlobula) və ya sapşəkilli (fibril) formada olur.Zülal malekulu bir neçə quruluş səviyyəsində olur.
1.Birincili və ya ilkin qurluş-amin turşuların birləşərək əmələ gətirdiyi xətti və ya zəncirvarı qurluşdur.
2.İkincili quruluş-zəncirin spiral halında burulması nəticəsində yaranır.Aralarında hidrogen rabitəsi yaranır.
3.Üçüncülü qurluş-zülal malekullarının burularaq daha mürəkkəb forma almasıdır.Aralarında hidrofob rabitəsi var.Zülalların əksəriyyəti öz bioloji rolunu 3lü qurluşa malik olduqdan sonra oynayır.
4.Dördüncülü qurluş- Üçüncülü qurluşa malik bir neçə zülal zəncirinin birləşməsi hesabına baş verir.Bu qurluşda olan zülaların tərkibinə adətən qeyri- zülalı komponent daxildir.(məs: hemoqlobin)
Zülalların müxtəlifliyi (həm quruluş, həm də fiziki-kimyəvi xassələrinə əsasən) onların çoxlu sayda bioloji funksiyalarına səbəb olur. Bunun üçün də orqanizm üçün səciyyəvi xsusiyyətlər zülallarla əlaqədərdir.
Quruluş funksiyası - Bu funksiyanı yerinı yetirirlər: Plazma membranının və hüceyrə orqanoidlərinin membranlarının tərkibinə daxil olan zülallar, kollagen (sümüklərin, vətərin, qığırdağın komponentləri), keratin (saçın, tükün, dərnaqların, boynuzların komponentləri) və s.
Nəqliyyat funksiyası - Məsələn, onurğalılarda O2-nin nəqliyyatı eritrositərdə olan zülal - hemoqlobinin vasitəsi ilə baş verir; bundan əlavə, hüceyrə membranında ətrafdan hüceyrəyə və hüceyrədən ətrafa maddələrin nəqliyyatında iştirak edən nəqliyyat zülalları var.
Hərəkət funksiyası - Bu funksiyanı yığıla bilən zülallar, miozin və aktin yerinə yetiri. onlar əzələlərin yığılmasına, birhüceyrəli kirpikciklərin, qamçıların hərəkətinə səbəb olur.
Tənzimləyici funksiya - Bəzi hormonlar kimyəvi təbiətli zülaldır. Məsələn, İnsulin. Qlükaqon, somatotropin və s.
Müdafiə funksiyası-buynuz dirnaq,caynaq,antitellər zülal mənşəlidir.
Fermentativ funksiyası-hüceyrədə gedən biokimyəvi reaksiyaları sürətləndirən aktiv zülallar-fermentlərdir.
Siqnal funksiyası-xarici qıcıqların təsirindən öz 3cülü qurluşunu dəyişir və denaturyasiya baş verir.
Tənzimləyici funksiya-bitki və heyvan orqanizmlərində fizioloji prosesləri tənzimləyən hormonlardır.Hormonların bəziləri karbohidrat(bitkilərdə),bəziləri yağ(cinsiyyət hormonları) bəziləri isə zülal mənşəli olur.(məs insulin hormonu -zülal mənşəlidir)
Energetik funksiya- 1 qram zülal parçalananda 17,5 kC enerji ayrılır.
Zülalların xassələri
Zülallar bir çox fiziki və kimyəvi qıcıqların(spirtin,tempuraturun,təzyiqin,radiasıanın) təsirindən öz təbii qurluşunu dəyişir.Bu proses denaturasiya adlanır.Denaturyasiya dönər və dönməz olur.
Fermentativ funksiyası-hüceyrədə gedən biokimyəvi reaksiyaları sürətləndirən aktiv zülallar-fermentlərdir.
Siqnal funksiyası-xarici qıcıqların təsirindən öz 3cülü qurluşunu dəyişir və denaturyasiya baş verir.
Tənzimləyici funksiya-bitki və heyvan orqanizmlərində fizioloji prosesləri tənzimləyən hormonlardır.Hormonların bəziləri karbohidrat(bitkilərdə),bəziləri yağ(cinsiyyət hormonları) bəziləri isə zülal mənşəli olur.(məs insulin hormonu -zülal mənşəlidir)
Energetik funksiya- 1 qram zülal parçalananda 17,5 kC enerji ayrılır.
Zülalların xassələri
Zülallar bir çox fiziki və kimyəvi qıcıqların(spirtin,tempuraturun,təzyiqin,radiasıanın) təsirindən öz təbii qurluşunu dəyişir.Bu proses denaturasiya adlanır.Denaturyasiya dönər və dönməz olur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder