Təkamül canlının ətraf mühitindəki şərtlər dəyişdikdə baş verir. Lakin ətraf mühitdəki dəyişikliklər heç də həmişə təkamülə yol açmır.Robert Ceymson – “evolution”(təkamül) terminini ilk işlədən şəxs olub.
Təkamülü ilk dəfə 1927 ci ildə Y.A.Flipçenko 2 prosesə bölüb.
Planetdə ilk nəsil verə bilən canlı orqanizm yarandı ki, sonrakı dəyişmələri təbii seçmə istiqamətləndirdi. Çox adamlar təkamül termini işlədərkən elə təbii seçməni nəzərdə tuturlar.Məhz ona görə də ziddiyyətli fikirlər meydana gəlir.
Bitkilər aləminin təkamülü
Heyvanlar aləminin təkamülü
Atın təkamülü
İnsanın təkamülü
Tarixi nöqteyi nəzərən baxsaq canlılarda,təbiətdə nə qədər dəyişiklilərin baş verdiyinin şahidi olarıq.Təkamül bir canlının başqa canlıya çevrilmə prosesi deyil.Təkamül- həyatda baş verən sadədən mürəkkəbə doğru gedən bir inkişaf yoludur.Məhz ona görə də nə qədər ki həyat var təkamül də olacaq.Bu gün yaranan elm ,texnikanın inkişafı təkamül deyilmi?Bunlar da insan beynin təkamülü nəticəsində baş vermiş,yaranmışdır.
Təbitətdə təkamülün necə getdiyini daha yaxşı başa düşmək üçün tarixi inkişafın əsas yollarını və istiqamətlərini bilmək lazımdır.
A.N Severtsov Və İ.İ. Şmalhauzen təkamülün 2 istiqaməti olduğunu söyləmişlər.
1.Bioloji tərəqqi-növlərin yüksələn xətlə inkişafıdır.Bu zaman baş verir:
İdioptasiya-müəyyən həyat şəraitinə uyğunlaşmanı təmin edən təkamül yoludur.Bu zaman da bioloji tərəqqiyə səbəb olan uyğunlaşmalar yaranır.Misallar:
Təkamülə yol açan faktorlar
- İqlim dəyişikliyi
- Coğrafi mühitdəki digər dəyişikliklər.
- Vulkan və digər təbii fəlakətlər
- Ekosistemi əmələ gətirən digər bir canlı növünün nəslinin tükənməsi
- Radiasiya və digər kimyəvi təsirlər
- Atmosferdəki qaz balansının dəyişilməsi.
Təkamül bir növdən başqa növə bir başa çevrilmir. Bir növdən başqa növə doğru gedən dəyişmədə bir neçə fərqli növ yaranır. Təkamül bir ağacdır. Tək bir növdən başlayan və hər yeni dəyişikliklərlə bərabər qarışıq, eyni zamanda inkisaf etmiş canlılara doğru gedən inkişaf ağacıdır.
Təkamül uzun müddət davam edən bir prosesdir. Kainat daim dəyişməkdədir. Yer kürəsi də kainatın bir parçası olaraq dəyişir və planet olaraq müxtəlif geoloji dövrlərdən keçir. Dəyişməz olan heç bir şey yoxdur. Bütün canlılar da kainatla, eyni zamanda Yer kürəsiylə birlikdə dəyişir və bu dəyişmə müəyyən bir zaman alır. Təbiətdə heç bir mürəkkəb quruluş anidən yaranmır. Mütləq şəkildə sadə bir başlanğıcdan başlayıb, müəyyən müddət ərzində fərqlənmə və seçmə mexanizmləriylə təkamülə uğrayaraq mərhələli şəkildə mürəkkəb quruluş əldə edir.
Təkamülü ilk dəfə 1927 ci ildə Y.A.Flipçenko 2 prosesə bölüb.
Bitkilər aləminin təkamülü
Heyvanlar aləminin təkamülü
Atın təkamülü
İnsanın təkamülü
Tarixi nöqteyi nəzərən baxsaq canlılarda,təbiətdə nə qədər dəyişiklilərin baş verdiyinin şahidi olarıq.Təkamül bir canlının başqa canlıya çevrilmə prosesi deyil.Təkamül- həyatda baş verən sadədən mürəkkəbə doğru gedən bir inkişaf yoludur.Məhz ona görə də nə qədər ki həyat var təkamül də olacaq.Bu gün yaranan elm ,texnikanın inkişafı təkamül deyilmi?Bunlar da insan beynin təkamülü nəticəsində baş vermiş,yaranmışdır.
Təbitətdə təkamülün necə getdiyini daha yaxşı başa düşmək üçün tarixi inkişafın əsas yollarını və istiqamətlərini bilmək lazımdır.
A.N Severtsov Və İ.İ. Şmalhauzen təkamülün 2 istiqaməti olduğunu söyləmişlər.
1.Bioloji tərəqqi-növlərin yüksələn xətlə inkişafıdır.Bu zaman baş verir:
- Populyasiyada fərdlərin sayı artır
- Doğum ölümdən çox olur.
- Areal genişlənir,yeni populyasiyalar yaranır
- Bioloji tərəqqidə olan növlər:sap qurdlar,cücülər,sıçanlar,dovşanlar
2.Biloji tənəzzül-növlərin enən xətlə inkişafıdır.Bu zaman baş verir:
- Populyasiyada fərdlərin sayı azalır
- Ölüm doğumdan çox olur
- Areal kiçilir
- Bəzi növlər məhv olur.
- Bioloji tənəzzüldə olan növlər:plaunkimilər,fil.kərkədan,bizon
Təkamülün yolları
A.N Severtsov Və İ.İ. Şmalhauzen təkamülün 3 yolu olduğunu söyləmişlər.
Aramarfozlar-qurluşu sadədən mürəkkəbə doğru,ümumi yüksəlişə aparan yoldur. Aramorfozlar həyat qabliyyətini artırır,bioloji tərəqqiyə səbəb olur.İndiyədək baş verən əsas aramarfozlar:
- Fotosintezin yaranması
- Çoxhüceyrəlilik
- Cinsi çoxalma
- Daxili mayalanma
- Çiçəyin yaranması
- Ağciyərlər
- Ətrafların yaranması
- Hər bir takson (fəsilədən yuxarı) aramorfoz yolla yaranır
- Tip,şöbə kimi iri taksonomyialar yaranır.
- Ürəkdə kameraların sayının artması,qan dövranın inkişafı
 |
| Qan dövranınn aramorfozu |
- Kambala və skatın suyun dibində yaşamağa uyğunlaşması
- Həşəratla tozlanmaya uyğunlaşma
- Heyvanalarda qoruyucu rəng,maskalanma,mimikariyanın əmələ gəlməsi
- Yarpağın tikana pilcuğa çevrilməsi
- Meyvə və toxumların yayılmağa uyğunlaşması
- Yarpaqlarda buxarlanmanı azltmağa uyğunlaşması
- Növ,cins, fəsilə kimi taksonomiyaların yaranması
Ümimi degenerasiya-qurluşu mürəkkəbdən sadəyə doğru aparan təkamül yoludur.Bu sonda bioloji tənəzzül ilə nəticələnir.Həyat tərzi ilə orqanizmlərdə bəzi orqanların yoxa çıxması misal ola bilər.Misallar:
- Öküz soliterində həzm orqanlarının,duyğu orqanlarının yox olması,sinir siteminin sadələşməsi
- Qızıl sarmaşıqda yaşıl rənginn itməs,kök və yarpaqların yox olması
- 3yarpaq yoncada yarpağın yox olması
Təkamülün yolları(aramorfozlar,idioptasiya,ümumi degenerasiya)bioloji tərəqqiyə səbəb olur.Yəni Bioloji tərəqqi bu 3 yolla yaranır.
Təkamülün nəticələri
- Canlı orqanizmlərin quruluş səviyyəsinin tədricən mürəkkəbləşməsi
- Orqanizmlərin mühit şəraitinə uyğunlaşması
- Növlərin çoxşəkilliyi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder